« نظر سنجی شاخص کشورهای عربی در سال 2022»

خلاصه مدیریتی : مرکز تحقیقات و مطالعات سیاسی عربی در دوحه قطر نتایج نظرسنجی در خصوص شاخص کشورهای عربی در سال 2022 را منتشر نمود که اداره توسعه فرهنگی کشورهای عربی غرب آسیا و شمال آفریقای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به همت و همکاری کارشناسان خبره این اداره آقایان : مجتبی مشهدی اسدی، محسن تقوی، غلامحسین احمدی، غلامحسین حسینی درقه، عباس سلیمانی، سید محمد رضا ظهوری، مهدی بیکی و انور حبیبی مبادرت به بررسی و ترجمه و تنظیم آن نمودند که حاصل آن تقدیم می گردد.

این نظرسنجی که در 420 صفحه تهیه شده است دارای یک مقدمه و 7 فصل است که در فصول مختلف آن به مسائل ذیل پرداخته شده است:

• فصل نخست: بررسی وضعیت کلی شهروندان در منطقه عربی.
• فصل دوم : ارزیابی افکار عمومی نسبت به حکومت ها و موسسات دولتی خود.
• فصل سوم : گرایشات افکار عمومی نسبت به دمکراسی.
• فصل چهارم: مشارکت سیاسی و مدنی.
• فصل پنجم: فعالان فضای مجازی و کاربران اینترنت.
• فصل ششم : نقش دین در زندگی فردی و زندگی سیاسی .
• فصل هفتم: گرایشات افکار عمومی پیرامون محیط اطراف (فلسطین).

نظرسنجی یاد شده، در 14 کشور عربی شامل : موریتانی، مراکش، الجزایر، تونس، لیبی، مصر، سودان، فلسطین، لبنان، اردن، عراق، عربستان سعودی، کویت و قطر انجام گرفته است که هدف از آن شناخت توجهات، نظرات و جریان های فکری افکار عمومی کشورهای عربی پیرامون موضوعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اعلام شده است؛ شایان توجه است که گزارش «شاخص» گزارشی است که مرکز تحقیقات یاد شده از سال 2011 میلادی (پس از وقوع حرکت های موسوم به بهار عربی) بطور مستمر و سالانه انجام و ارائه نموده است.

نظرسنجی سال 2022 ، از طریق مصاحبه مستقیم با 33300 نفر از مردم و گروه های هدف با گرایشات و موقعیت های اجتماعی مختلف در کشورهای نامبرده انجام گرفته که در چند ماه منتهی به سال گذشته میلادی صورت پذیرفته است که احتمال خطای آن را دست اندرکاران امر بین 2 تا 3 درصد اعلام نموده اند.

به ادعای دست اندرکاران ، نظرسنجی پیش رو که هشتمین آن از سوی مرکز در سال های اخیر بشمار می رود از حیث وسعت و فراگیری بعنوان گسترده ترین نظرسنجی معرفی شده است که برای تهیه آن 945 پژوهشگر مجموعا 72 هزار ساعت وقت گذاشته اند و برای تهیه پاسخنامه ها بطور مجموع در 14 کشور بیش از 890 هزارکیلومتر مسافت طی نموده اند !! تا دستاورد نهایی آن مورد بهره برداری موسسات و مراکز مختلف تحقیقاتی و همچنین دانش پژوهان و کارشناسان امر در کشورهای عربی و بالطبع سایر کشورهای جهان قرار گیرد.

نتایج این نظرسنجی، هم بر اساس کشورهای مورد تحقیق و هم بر اساس مناطق مختلف جغرافیایی در منطقه عربی به چهار بخش و منطقه جداگانه تقسیم و ارائه شده است که این مناطق عبارتند از :

• کشورهای مغرب عربی :  موریتانی، مراکش، الجزایر، تونس و لیبی.
• کشورهای وادی نیل : مصر و سودان.
• کشورهای مشرق عربی: فلسطین، لبنان، اردن و عراق.
• کشورهای خلیج ] فارس.م[ : عربستان سعودی، کویت و قطر.

در نگاهی کلی ، نتایج این نظرسنجی بر ارزیابی اوضاع کشور مورد مطالعه دارای اختلاف می باشد و نمیتوان آن را بر تمامی کشورها تعمیم داد بعنوان مثال در کشوری 52 درصد روند امور در کشور خود را به سمت نادرست ارزیابی کرده اند در صورتیکه در کشوری دیگر 42 درصد این روند را مثبت و درست ارزیابی کرده اند؛ از میان 52 درصد اشخاصی که روند یاد شده را منفی ارزیابی کرده اند دلایل مختلفی برای آن برشمرده اند بگونه ای که 40 درصد آنان این موضوع را نتیجه مسائل اقتصادی برشمرده اند و 14 درصد اوضاع سیاسی غیر مناسب و بی ثباتی سیاسی و عدم انجام وظایف درست سیاسی از سوی دستگاه حاکم را دلیل آن روند نادرست بیان کرده اند، همچنین 9 درصد نیز سوء مدیریت و وجود سیاستگذاری های نادرست را بعنوان دلیل بیان کرده اند و 7 درصد هم بطور کلی عدم وجود ثبات در کشور را دلیل ناکامی ها در جریان روند امور دانسته اند.

در مقابل 83 درصد از آن دسته از پاسخ دهندگانی که روند امور را مثبت ارزیابی کرده اند(42 درصد) برای پاسخ خود دلایلی را بیان کرده اند ، بگونه ای که 19 درصد از آنان با ذکر نمونه هایی اظهار داشته اند که اوضاع کشور رو به بهبود رفته است ، 15 درصد از آنان وجود امنیت و آسایش در کشورشان را بعنوان دلیل بازگو کرده اند، 13 درصد وجود حکمرانان لایق را دلیل آورده اند، 7 درصد نیز بهبود وضع اقتصادی و معیشتی را بیان کرده اند، 5 درصد وجود ثبات سیاسی را دلیل دانسته اند و بالاخره اینکه 5 درصد احساس خوش بینی و امید به آینده بهتر را باعث وجود روند مثبت در کشورشان دانسته اند و البته 17 درصد مابقی بدون ذکر هیچ دلیلی پاسخ کلی ارائه داده اند .

در همین راستا، افکار عمومی در کشورهای عربی در خصوص وضعیت سیاسی کشورشان به دو دسته کاملا جدا از هم تقسیم شده اند بگونه ای که 44 درصد از پاسخ دهندگان وضعیت سیاسی کشورشان را مثبت ارزیابی کرده اند در صورتیکه 49 درصد آن را منفی بیان کرده اند.

ارزیابی پاسخ دهندگان از وضعیت سیاسی کشورهایشان در نظر سنجی شاخص پیشین

ارزیابی پاسخ دهندگان از وضعیت سیاسی کشورهایشان در نظرسنجی های شاخص بر اساس حوزه کشورهای عربی

نتایج شاخص حوزه ی مناطق عربی نشان می دهد که شرایط اقتصادی شهروندان حوزه ی عربی به هیچ وجه رضایت بخش نیست. 42 درصد از پاسخ دهندگان گفتند که درآمد خانواده تنها کفاف نیازهای اولیه آنها را می دهد و توانایی  پس انداز ندارند (خانواده های معیشتی) و 28 درصد از پاسخگویان نیز ابراز داشتند که درآمد آنها کفاف هزینه های نیازهایشان را نمی دهد(خانواده های نیازمند). اکثر خانواده های نیازمند برای رفع نیازهای خود به کمک های مالی و قرض وابسته هستند. به استثنای پاسخ دهندگان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اکثریت شهروندان کشورهای عربی را کسانی تشکیل می دهند که در خانواده های «معیشتی» یا «نیازمند» قرار می گیرند.

شرح درآمد خانوارهای پاسخ دهندگان در حوزه کشورهای عربی

*ارزیابی نهادهای دولتی و عملکرد دولت

نتایج حاکی از آن است که اعتماد شهروندان به نهادهای دولتی در کشورهایشان متفاوت است، در حالی که اعتماد آنها به ویژه به ارتش و نهاد امنیت عمومی بالا است، اما اعتماد به مقامات قضایی، اجرایی و مقننه در جایگاه ضعیف تر قرار دارد.

 مجالس مقننه (پارلمان) کمترین میزان اعتماد را دریافت کردند (47%)، اگرچه اکثریت افکار عمومی (57%) معتقدند که پارلمان ها  بر عملکرد دولت ها نظارت دارند. درمقابل 34% به عکس این نظر معتقدند. پاسخ دهندگان منطقه شام ​​عربی کمترین موافقت را با شوراهای قانونگذاری که نقش خود را در نظارت بر عملکرد دولت ها ایفا می کنند، داشتند، در حالی که پاسخ دهندگان خلیج فارس بیشترین موافقت را با آن داشتند. نتایج حاکی از آن است که ارزیابی عملکرد دولت در سطح سیاست‌های خارجی و اقتصادی و در طیفی از سیاست‌ها و خدمات عمومی بین مثبت و منفی تقسیم می‌شود و این ارزیابی تقریباً مشابه ارزیابی افکار عمومی از عملکرد دولت است. نظرسنجی های قبلی علاوه بر این، افکار عمومی تقریباً متفق القول هستند که فساد مالی و اداری در کشورهای آن گسترده شده است و 87٪ گزارش کردند که به درجات مختلف گسترش یافته است. در مقابل، 10 درصد گزارش کردند که به هیچ وجه فساد مالی گسترده ای وجود ندارد. داده ها در طول هشت نظرسنجی (از سال 2011) نشان می دهد که تصورات و نظرات شهروندان از میزان فساد در کشورهایشان اساساً تغییر نکرده است. پاسخ دهندگان کشورهای مشرق بیشترین اطمینان را نسبت به گسترش فساد در کشورهای خود دارند، در حالی که بیشترین میزان عدم اشاعه فساد در کشورهای حوزه خلیج فارس بوده است. در مورد دیدگاه شهروندان در مورد میزان اجرای قانون در کشورهایشان به طور مساوی در بین مردم، 34 درصد از پاسخ دهندگان اظهار داشتند که کشورهایشان قانون را به طور مساوی در بین شهروندان اعمال می کنند، در حالی که 39 درصد معتقد بودند که هرچند دولت ها قانون را اعمال می کنند اما طرفدار برخی گروه ها هستند. یعنی مورد تبعیض واقع شده اند و 24 درصد معتقد بودند که قانون را به طور یکسان اجرا نمی کنند. پاسخ دهندگان مشرق، با نرخ های بالاتری نسبت به سایر مناطق، بیان کردند که دولت های آنها قانون را به طور یکسان بین مردم اعمال نمی کند.

میزان اعتماد شهروندان به نهادهای اصلی کشورهای خود (میانگین عمومی جوامع مورد بررسی)

ارزیابی پاسخ دهندگان از عملکرد شوراهای قانونگذاری (نماینده) کشورهایشان در وظیفه نظارت بر دولت ها، بر اساس مناطق منطقه عربی

گرایش افکار عمومی نسبت به میزان فساد مالی و اداری در کشورهای پاسخ‌دهندگان در نظرسنجی‌های شاخص بر حسب سال

گرایش افکار عمومی نسبت به میزان فساد مالی و اداری در کشورهای پاسخ‌دهندگان در نظرسنجی‌های شاخص بر حسب مناطق

گرایش افکار عمومی به سمت اجرای قانون توسط دولت به تساوی میان مردم در نظرسنجی با شاخص سنوات

ارزیابی پاسخ دهندگان درباره میزان اجرای قانون در بین مردم براساس عدالت بحسب مناطق جغرافیایی عربی

موضع درباره دموکراسی

نتایج آمار نشان می دهد که افکار عمومی درباره دموکراسی اتفاق نظر دارند که براساس آن 72درصد از پاسخ دهندگان حمایت خود را از نظام دموکراتیک اعلام کرده انددرحالیکه فقط 19درصد مخالف بودند.

موافقین و مخالفین این موضوع که « نظام دموکراتیک اگرچه مشکلات خود را دارد اما بهتر از نظامهای دیگر است» بر حسب سالهای گذشته

موافقین و مخالفین این موضوع که « نظام دموکراتیک اگرچه مشکلات خود را دارد اما بهتر از نظامهای دیگر است» بر حسب مناطق

71درصد از پاسخ دهندگان گفتند که نظام دموکراتیک کثرت گرا منطبق با کشورشان است در حالیکه بین 53 تا 70درصد موافق نظامهای مثل نظام دیکتاتوری،یا نظامی که قدرت دست ارتش و نیروهای نظامی است یا فقط در دست احزاب اسلامی است یا نظام مبتنی بر شریعیت بدون انتخابات واحزاب سیاسی یا نظام محدود به احزاب سکولار(غیردینی)این نظامها برای آن کشورها مناسب نیست.مقایسه این نظر سنجی با نظر سنجی گذشته در این رابطه نشان می دهد که تمایل مردم نسبت به موکراسی ثابت است و تغییری نکرده است.

گرایش افکار عمومی کشورهای عربی نسبت به نظامهای سیاسی برای حاکمیت به کشورشان

اجماع کشورهای عربی در زمینه تایید حکومت دموکراتیک در حالی که ارزیابی آنان نسبت به سطح اجرای دموکراسی در کشورشان منفی است پاسخ دهندگان در این رابطه 3/5از 10 امتیاز داده اند که می توان گفت براساس نظر مردم، کشورهای عربی در زمینه اجرای دموکراسی در میانه راه هستند ارزیابی شاخص دموکراسی در سال2022 نسبت به سال 2019/2020پایین تر می باشد.

ارزیابی سطح دموکراسی دربین شهروندان در زمینه قدرت وتوانایی انتقاد از حکومت نشان می دهد که در سطح بسیار پایینی قرار داردودارای محدودیت می باشند که نمره 8/5 از 10 داده اندبراساس این نظر سنجی مصر ، فلسطین ، عربستان سعودی کمترین امتیاز کسب کرده اند.

ارزیابی سطح دموکراسی در کشورهای مورد بررسی قرار گرفته براساس شاخص سال های گذشته

ارزیابی سطح دموکراسی در کشورهای مورد مطالعه و میزان توانایی شهروندان بر انتقاد از حکومت براساس مناطق کشورهای عربی

بهار عربی

افکار سنجی صورت گرفته در این تحقیق حکایت از آن دارد که، افکار عمومی در جهان عرب نسبت به وقوع انقلاب های بهار عربی در سال 2011  واکنش های متفاوتی داشته است: یعنی حدود 46 درصد شرکت کنندگان معتقد بودند که انقلاب ها و اعتراضات مردمی کار درستی بوده است. (بسیار مثبت - تا حدودی مثبت). در حالی که 39٪ از مشارکت کنندگان اظهار داشتند که این جنبش یک حرکت اشتباه بوده است (بسیار منفی - تا حدودی منفی).

لذا با مشاهده کلیات جدول می توان گفت: بالاترین نرخ ارزیابی مثبت از انقلاب های بهار عربی در کشور کویت با 76 درصد بوده است و رتبه دوم در این زمینه کشور مصر با 73 درصد بوده است.

همچنین در بخش دیگری پاسخ دهندگان معتقد بودند که وقوع این انقلاب ها و اعتراضات مردمی در سال 2011 دلایلی مانند: وضعیت بد اقتصادی، فساد موجود، گذار به دموکراسی و حذف رژیم های استبدادی بوده است.

بررسی ها همچنین نشان می دهد که: افکار عمومی جهان عرب در مورد آینده وضعیت انقلاب های بهار عربی نظرات متفاوتی داشتند که در دو سطح خوش بینی و بدبینی تقسیم شده اند. همچنین 40 درصد اظهار داشتند که دوران سختی را پشت سر می گذارند، اما در نهایت به اهداف خود خواهند رسید، در حالی که 39 درصد معتقد بودند که بهار عربی تمام شده است و رژیم های سابق به قدرت بازگشته اند.

( میزان پراکندگی به سوالات مطروحه در متن فوق در جداول ذیل قابل ملاحظه است).

سوال: در سال 2011 چندین کشور عربی شاهد انقلاب‌ها و اعتراضات مردمی بودند که در آن مردم در تظاهرات و اعتراضات مسالمت‌آمیز به خیابان‌ها ریختند، ارزیابی شما از این حرکت چیست؟

سوال: به سال 2011 برگردیم، چندین کشور عربی شاهد انقلاب ها و اعتراضات مردمی بودند که در آن مردم با تظاهرات و تظاهرات مسالمت آمیز به خیابان ها ریختند، ارزیابی شما از آن چیست؟ با توجه به مناطق عربی

در سال 2011 چندین کشور عربی شاهد انقلاب ها و اعتراضات مردمی بودند که در آن مردم با تظاهرات مسالمت آمیز به خیابان ها آمدند، به نظر شما مهمترین دلیل آن چیست؟

موضوع	امتیاز
در برابر فساد	25
به دلیل شرایط بد اقتصادی آنها	16
علیه دیکتاتوری	14
برای آزادی های سیاسی	6
برای پایان دادن به بی عدالتی	7
برای رسیدن به برابری و عدالت	5
برای دموکراسی	4
برای کرامت	4
طرح خارجی	1
دیگر	1
نمی دانم/ حاضر به پاسخگویی نشدم	17
جمع	100

کدام یک از دو عبارت زیر به دیدگاه شما نزدیکتر است؟

سطح دینداری مشارکت کنندگان در تحقیق:

با توجه به میزان دینداری، نتایج نشان داد که شهروندان منطقه عربی به سه گروه تقسیم می شوند. بزرگترین گروه با نرخ 61 درصد خود را تا حدودی مذهبی توصیف کردند. در مورد گروه دوم، (24٪) پاسخ دهندگان اعلام کردند که "بسیار مذهبی" هستند، و حدود 11٪ گفتند که "مذهبی نیستند". و درصد کمی هم به سوال طرح شده پاسخ ندادند.

تعریف میزان دینداری مشارکت کنندگان در تحقیق در بررسی های شاخص ها طی سال های گذشته

اکثریت افکار عمومی با 65 درصد کسانی که به ادیان دیگر تعلق دارند را رد می کنند و همچنین 69 درصد آنهایی را که دیدگاه های متفاوتی در تفسیر دین دارند را رد می کنند. همچنین نتایج حاکی از آن است که اکثریت شهروندان با 59 درصد، در مراودات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، بین مذهبی و غیر مذهبی، تبعیض منفی یا مثبت قائل نمی شوند. همچنین اکثریت مشارکت کنندگان یعنی 72 درصد، استفاده دولت از دین برای جلب حمایت مردم از سیاست های خود واستفاده نامزدهای انتخاباتی از مذهب را برای به دست آوردن رأی رد می کنند.

داده های شاخص افکارسنجی، همچنین بیانگر آن است که افکار عمومی در منطقه عربی در مورد جدایی دین از سیاست به دو دسته قابل تفکیک است. این تقسیم بندی نسبت به جدایی دین از سیاست از سال 2011 در سال های متوالی ادامه داشته و بیشترین درصد حمایت کنندگان جدایی دین از سیاست در کشورهای لبنان و عراق بوده است. همچنین بیشترین درصد پاسخ دهندگانی که جدایی دین از سیاست را رد می کنند در کشور موریتانی و قطر ساکن بوده اند.

تایید کنندگان و مخالفان این موضوع که "هیچکس حق تکفیر پیروان ادیان دیگر را ندارد"

بر حسب مناطق عربی

گرایش پاسخ دهندگان پیرامون تعامل با دیگران در نظر سنجی های سالهای گذشته

گرایشات پاسخ دهنگان در مورد تعامل با دیگران در کشور های منطقه عربی

موافقین و مخالفین این گفته که "حکومت حق بکارگیری دین برای دستیابی به پشتیبانی مردم از سیاست هایش را ندارد" بر حسب منطقه عربی

موافقین و مخالفین این موضوع که"برای کشور بهتر است که دین از سیاست جدا باشد"

در خلال سالهای گذشته

گرایشهای افکار عمومی درباره محیط عربی

اما در گستره محیط عربی نتایج نشان می دهد که نظر 80% از عرب ها این است که ساکنین وطن عربی مانند امت واحده هستند و در مقابل 17% معتقدند که ملت های عربی  ازهم جدا و متمایزند.آنها معتقدند که ملت ها و امت ها گوناگونند.

برداشت پاسخ دهندگان نظرسنجی های کشورهای عربی در مورد ساکنین میهن عربی

بر حسب سال های گذشته

برداشت پاسخ دهندگان نظرسنجی های کشورهای عربی در مورد ساکنین میهن عربی

بر حسب مناطق

ریشه های تهدید امنیت در منطقه عربی و ثبات و آرامش آن

 در خصوص میزان تهدید امنیت و ثبات منطقه و عوامل آن، بررسی های انجام گرفته  از افکار عمومی مشخص کرده است که:

•  84% برنامه های اسرائیل را تهدیدی برای امنیت و ثبات منطقه می دانند.
• 78% از نظرات مردم شیوه عمل آمریکا را تهدیدی برای امنیت و آرامش منطقه می دانند.
•  57% سیاست های ایران را تهدیدی برای ثبات و آرامش منطقه می دانند.
•  57% برنامه های روسیه و 53% برنامه های فرانسه را در این مساٌله دخیل می دانند.

 این بررسی بطور واضح و آشکار نشان می دهد که افکار عمومی منطقه اسرائیل را منشاٌ اغلب تهدیدات برای آرامش منطقه و امنیت آن می دانند.

آیا به نظر شما سیاست های فعلی برخی از نیرو های بین المللی منطقه ای، امنیت و ثبات منطقه را تهدید می کند؟

در زمینه شناسائی نظرات پاسخ دهندگان در مورد مساله فلسطین، به ویژه در این مرحله که کارشناسان و سیاستمداران در مورد جدایی عرب ها از آرمان فلسطین سخنان زیادی می گویند، نتایج به وضوح نشان می دهد که جوامع عربی همچنان آرمان فلسطین را مساله همه اعراب می دانند و نه تنها فقط آرمان فلسطینی ها. همانطور که 76% بیان کردند که " آرمان فلسطین آرمان همه عرب ها است و نه تنها فلسطینی ها"

ارزیابی افکار عمومی نسبت به سیاست های برخی قدرت های منطقه ای و بین المللی در قبال فلسطین، نشان دهنده عدم اعتماد به آنهاست. همانطور که اکثریت افکار عمومی به سیاست های  ایالات متحده آمریکا، روسیه، ایران و فرانسه در قبال فلسطین نگاه منفی دارند. این در حالی است که افکار عمومی عرب در ارزیابی سیاست های ترکیه در قبال فلسطین بین کسانی که آنها را منفی ارزیابی کردن با 41% و کسانی که سیاست های ترکیه را مثبت ارزیابی کردند 43% می باشد.

دیدگاه پاسخ دهندگان در کشورهای مورد بررسی نسبت به سیاست های قدرت های بزرگ و منطقه ای در قبال فلسطین

در خصوص به رسمیت شناختن اسرائیل و عادی سازی روابط با آن، نتایج نشان می دهد که 84 درصد از شهروندان کشورهای عربی از به رسمیت شناختن اسرائیل امتناع می ورزند که دلیل مخالفت آنان به دلایل و عوامل متعددی مرتبط می باشد که  بیشترین آن مربوط به ماهیت استعماری، نژادپرستانه و توسعه طلبانه دولت اسرائیل است. همچنین در این نظر سنجی آمده است: امتناع از به رسمیت شناخت اسرائیل مبتنی بر مواضع فرهنگی یا مذهبی با این کشور نیست.

شایان ذکر است: که طبق نظر سنجی های به عمل آمده، افکار عمومی(با توجه به مناطق حوزه عربی)، در امتناع از به رسمیت شناختن اسرائیل؛ اجماع کامل دارند.

دلایل ذکر شده توسط پاسخ دهندگان مخالف به رسمیت شناختن اسرائیل از سال 2014 

سال جمع آوری اطلاعات دلایل/ پاسخ دهندگان مخالف	2022	2019 تا 2020	2017 تا 2018	2016	2015	2014
زیرا کشوری استعمارگر و اشغالگر سرزمین های فلسطین است.	36.6	33.7	31.7	27.0	24.5	23.4
چون رژیمی است که در تعاملاتش با اعراب، نژادپرستانه و نفرت انگیز برخورد می کند.	5.2	5.9	6.3	8.2	10.3	12.2
به دلیل دشمنی که با مردم کشورمورد مطالعه، به طور خاص و عرب ها به طور کلی دارد.	3.7	4.1	3.4	3.3	4.7	11.5
زیرا کاری که آنها کردند چیزی نبود جزء حذف نام فلسطین، تضیع حقوق آنان وعدم تصدیق حقانیت آنها.	3.6	4.8	5.3	5.8	5.6	7.5
برای پراکنده کردن فلسطینی ها و ادامه آزار و اذیت و کشتار آنها.	6.5	6.8	8.3	8.1	6.9	5.5
مخالفان به دلایل مذهبی.	5.1	6.7	6.6	5.2	3.3	4.9
امنیت و ثبات منطقه را تهدید و بی ثبات کردند.	3.6	3.6	3.4	3.2	3.4	2.5
یک دولت توسعه طلب که به دنبال تسلط واشغال بر کشورهای جهان عرب و ثروت آن است.	9.0	9.4	10.1	13.0	13.0	2.4
پایبند نبودن به تعهدات و معاهدات بین المللی.	1.8	1.6	1.6	2.1	2.4	2.3
زیرا این کشور تروریستی است و از تروریسم حمایت می کند	7.0	7.6	7.4	7.6	10.4	1.2
عدم به رسمیت شناختن دولتی به نام اسرائیل.	0.2	2.3	1.1	0.6	0.3	3.4
دلیلی برای به رسمیت شناختن وجود ندارد.	2.5	1.9	1.6	1.8	0.6	10.2
مجموع مخالفان به رسمیت شناختن اسرائیل	84.3	88.2	86.8	85.9	85.4	87.0
موافقان به رسمیت شناختن اسرائیل	7.5	6.2	7.9	9.5	8.9	6.0
نمی دانم/ امتناع از پاسخ دادن (% از کل پاسخ دهندگان)	7.9	5.6	5.0	5.0	6.0	7.0
جمع کل	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0

 

 

دلایل ذکر شده توسط مخالفان به رسمیت شناختن اسرائیل از سال 2014 بر اساس کشورهای منطقه عربی

	شرق عربی	مغرب عربی	خلیج فارس	وادی نیل	میانگین کل
زیرا کشوری استعمارگر، اشغالگر سرزمین های فلسطین است.	47.9	36.5	29.9	24.2	36.6
یک دولت توسعه طلب که به دنبال تسلط واشغال بر کشورهای جهان عرب و ثروت آن است.	9.6	9.0	8.5	8.4	9.0
زیرا این کشور تروریستی است و از تروریسم حمایت می کند.	9.3	7.1	2.5	8.8	7.0
برای پراکنده کردن فلسطینی ها و ادامه آزار و اذیت و کشتار آنها.	5.4	6.1	9.0	5.8	6.5
زیرا رژیمی است که در تعاملاتش با اعراب نژادپرستانه و نفرت انگیز برخورد می کند.	5.0	6.2	4.1	4.9	5.2
مخالفان به دلایل مذهبی.	3.5	6.9	3.5	6.5	5.1
به خاطر دشمنی که  با مردم کشورمورد مطالعه، به طور خاص و عرب ها به طور کلی دارد.	3.7	4.5	1.4	5.2	3.7
زیرا کاری که آنها کردند چیزی نبود جزء حذف نام فلسطین، تضیع حقوق آنان وعدم تصدیق حقانیت آنها.	3.2	4.5	2.6	4.2	3.6
امنیت و ثبات منطقه را تهدید و بی ثبات می کند.	2.4	4.1	3.4	5.4	3.6
پایبند نبودن به تعهدات و معاهدات بین المللی.	0.6	2.3	1.1	3.6	1.8
سایر	0.5	0.2	0.0	0.0	0.2
عدم به رسمیت شناختن دولتی به نام اسرائیل	0.5	3.2	4.3	1.7	2.5
مجموع مخالفان به رسمیت شناختن اسرائیل	91.5	90.5	70.3	78.4	84.3
موافقان به رسمیت شناختن اسرائیل	6.1	5.5	7.5	15.4	7.5
نمی دانم/ امتناع از پاسخ دادن (% از کل پاسخ دهندگان)	2.5	4.2	22.3	6.6	7.9
جمع کل	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0

پیام رسان های شبکه های اجتماعی

22 درصد از پاسخ دهندگان اظهار داشتند که از اینترنت استفاده نمی کنند اما 77 درصد گفتند که از اینترنت استفاده می کنند درهر حال استفاده از اینترنت درمیان مردم رو به افزایش است

کاربران اینترنت برای گشت و گذار در اینترنت به دستگاه های تلفن همراه متکی هستند که  88 درصد از کاربران را شامل می شود.

اما بیش از 98 درصد از کاربران اینترنت در شبکه های اجتماعی عضو هستند. 86 درصد در فیسبوک، 34 درصد در توییتر و 47 درصد دراینستاگرام دارند.

دلایل و انگیزه‌های زیادی برای استفاده از شبکه های اجتماعی وجود دارد، اما بیشترین آماردلیل استفاده از اینترنت، مربوط به برقراری ارتباط با دوستان و آشنایان ذکر شده که 36 درصد را به خود اختصاص داده است.

10 درصدر در جهت دنبال کردن وهمراهی با رویدادهای مورد علاقه خود (ترند) از آن استفاده می کنند. و 10٪  دیگر تنها برای پر کردن اوقات فراغت خود استفاده می کنند

کدام یک از این دلایل باعث می شود از این برنامه ها استفاده کنید؟

	مهمترین دلیل	دومین دلیل مهم	سومین دلیل مهم	میانگین
به منظور ارتباط با دوستان و آشنایان	58	14	6	36
به منظور همگامی با رویدادهای پرطرفدار (ترند)	8	14	10	10
برای پر کردن اوقات فراغت	8	11	5	10
به منظور پیگیری اخبار	7	12	15	9
به منظور دنبال کردن مطالب مورد نظر	5	11	13	8
به منظور اشنایی با افراد جدید	5	10	13	7
برای مشارکت دوستان در کارهایی که بصورت روزمره انجام می دهم	3	6	10	5
برای کار یا معرفی زمینه کاری	2	2	4	2
برای اینکه دیدگاه های سیاسی و اجتماعی خود را به اشتراک بگذارم	1	2	3	2
سایر	0	0	0	0
نمی دانم/ حاضر به پاسخگویی نیستم	3	0	23	1
پاسخ دوم/سومی وجود ندارد	0	18	0	10
مجموع	100	100	100	100

موضوعات اجتماعی بیشترین پیگیری را از سوی کاربران شبکه های اجتماعی دارند و پس از آن موضوعات سیاسی، و 28 درصد از کاربران رسانه های اجتماعی گفتند که محتوای متنی (متن، پست، نوشتار) برای آنها در اولویت است، 23 درصد محتوای ویدیویی و 20 درصد تصاویر را در اولویت قرار می دهند.

در مورد ارزیابی رسانه های اجتماعی، 43 درصد از کاربران برنامه رسانه های اجتماعی گفتند که به اطلاعات و اخبار منتشر شده در رسانه های اجتماعی به طور کلی اعتماد دارند، در حالی که 57 درصد به آن اعتماد ندارند. درصد اعتماد کاربران شبکه های اجتماعی با توجه به انواع این حساب ها و صفحات متفاوت است.

لازم به ذکر است که درصد اعتماد به اطلاعات و اخبار منتشر شده در شبکه های اجتماعی در این نظرسنجی کمتر از میزان ثبت شده در نظرسنجی 2019/2020 می باشد.

حدود نیمی از پاسخ دهندگان در سه کشور، یعنی کویت (48%)، مصر (43%) و موریتانی (43%)، نسبت به اخبار و اطلاعات منتشر شده توسط صفحات عمومی کاربران رسانه های اجتماعی ابراز اطمینان کردند. اکثر پاسخ دهندگان یازده کشور دیگر عدم اعتماد خود را با این اطلاعات و اخبار اعلام کرده اند.

48 درصد به اطلاعات و اخبار منتشر شده در صفحات شبکه های تلویزیونی خبری در سایت های شبکه های اجتماعی اعتماد دارند.

44 درصد به اطلاعات منتشر شده در صفحات رسانه های حرفه ای در سایت های شبکه های اجتماعی اعتماد دارند، در حالی که 46 درصد به آن اعتماد ندارند.

کمترین میزان اعتماد به اخبار و اطلاعات منتشر شده در صفحات رسانه های اجتماعی، اعتماد به اطلاعات منتشر شده در صفحات اینفلوئنسرها و افراد مشهور است.

با توجه به کثرت استفاده از رسانه های اجتماعی، از کاربران آن سؤالات متعددی پرسیده شد تا میزان استفاده آنها در موارد زیر مشخص شود: کسب اخبار و اطلاعات سیاسی، بیان دیدگاه های خود در مورد رویدادهای سیاسی و تعامل با موضوعات سیاسی.

علاوه بر کاربردهای دیگر، نتایج نشان داد که 75 درصد از کاربران شبکه های اجتماعی برای به دست آوردن اخبار و اطلاعات سیاسی و 43 درصد بیش از یک بار در روز از آن استفاده می کنند. 51 درصد از دارندگان حساب کاربری در رسانه های اجتماعی برای بیان دیدگاه های خود در مورد رویدادهای سیاسی استفاده می کنند و 22 درصد از آنها روزانه یا چندین بار در روز استفاده می کنند.

در مورد استفاده از رسانه های اجتماعی برای مشارکت یا تعامل با موضوعات سیاسی، افکار عمومی جهان عرب بین 48 درصد که گفته اند از آن برای این منظور استفاده می کنند و 48 درصد که گفته اند از آن برای این منظور استفاده نمی کنند تقسیم شده است.

جامعه اردن کمترین استفاده را از وسایل ارتباطی برای تعامل با مسائل سیاسی دارند.

میزان استفاده از رسانه های اجتماعی برای اطلاع از اخبار و مسائل سیاسی

میزان استفاده از رسانه های اجتماعی برای تعامل با یک موضوع سیاسی در منطقه عربی

کاربران اپلیکیشن هایی که به اخبار و اطلاعاتی که در شبکه های اجتماعی منتشر می شود اعتماد دارند

کاربران برنامه های رسانه های اجتماعی که به اخبار و اطلاعات منتشر شده در رسانه های اجتماعی بر اساس کشور اعتماد دارند

(2019/2020 و 2022)

کاربران اپلیکیشن های شبکه های اجتماعی که  به اخبار و اطلاعات منتشر شده از طریق شبکه های اجتماعی اعتماد دارند

	اردن	تونس	الجزائر	عربستان	سودان	عراق	فلسطین	کویت	لبنان	لیبی	مصر	مغرب	موریتانی	قطر	میانگین
کاربران کانال های تلویزیونی خبری	43.0	38.3	36.3	63.0	48.0	36.7	48.6	52.4	39.5	40.2	59.5	51.3	55.6	62.8	48.2
کاربران رسانه ای	31.2	36.0	34.9	47.4	45.2	35.5	50.8	53.6	36.5	42.1	54.0	49.1	48.2	55.9	44.3
گروه های خبری در واتس اپ	26.6	20.7	24.3	35.0	38.2	25.7	39.9	47.7	36.4	36.3	42.7	36.4	47.3	40.0	35.5
کاربران عمومی  شبکه های اجتماعی	26.4	26.4	35.2	26.8	39.3	31.5	34.0	48.4	29.3	35.0	43.3	37.0	43.1	35.4	35.1
گروه ها و اتاق های خبری فیس بوک	24.2	29.8	32.0	31.2	39.7	26.1	33.2	39.2	31.5	38.1	39.8	32.3	42.7	36.1	34.0
اینفلوئنسرها و افراد مشهور	18.9	21.8	20.5	24.7	36.4	29.4	27.6	43.3	25.3	39.2	47.2	38.5	44.5	39.5	32.6

اینفلوئنسرهای (تاثیرگذاران ) شبکه های اجتماعی

در نظر سنجی انجام شده  14 درصد از پاسخ دهندگان اعلام کردند که به طور دائم تاثیرگذاران شبکه های اجتماعی را دنبال می کنند، 27 درصد اعلام کردند گاهی اوقات آنها را دنبال می کنند و 13 درصد اعلام کردند که به ندرت دنبال می کنند و حدود نیمی از کاربران شبکه های  اجتماعی اعلام کردند که آنها را دنبال نمی کنند.

نتایج و نظر سنجی کشورها متفاوت است اما  اکثریت کاربران شبکه های اجتماعی در کشورهای الجزایر، تونس و فلسطین اعلام می دهند که تأثیری اینفلوئنسرها بر آنان ندارد ولی در مورد کشورهای کویت، مصر، و موریتانی و مراکش، گزارش ها نشان  می دهند که اینفلوئنسرها بر کاربران شبکه های اجتماعی تأثیردارد و کاربران آنها را در شبکه های  اجتماعی دنبال می کنند.

آمار کاربرانی که در شبکه های اجتماعی حساب های اینفلوئنسرها را دنبال می کنند

نظرسنجی حاکی از آن  است که کاربران تاثیرگذاران شبکه های اجتماعی را در زمینه‌های مختلف دنبال می‌کنند  بیشترین دنبال‌کننده اینفلوئنسرها درحوزه ورزش بوده‌ است. دنبال کردن افراد تاثیرگذار در شبکه های اجتماعی به معنای موافقت با نظر آنان یا اعتماد به آنچه آنان منتشر می‌کنند نیست، در واقع اعتماد فالوورهای حساب‌های اینفلوئنسرها بر اساس تعداد بازدید شدن اطلاعات منتشر شده  توسط این افراد تاثیر گذار می باشد.آمارها نشان می دهد که 52% کاربران به افراد تاثیرگذار شبکه های اجتماعی اعتماد دارند و 48% به آنان اعتماد ندارند. این امار همچنین نشان میدهد که (45٪)  کاربران تحت تأثیر مطالب منتشر شده این افراد قرار می گیرند اما (55%) الباقی تحت تأثیر مطالب منتشر شده در صفحات آنها قرار نمی گیرند.

جدول تعداد کاربرانی که در شبکه های اجتماعی دنبال کننده افراد تاثیرگذار در حوزه های مختلف هستند

	مهمترین شبکه اجتماعی	دومین شبکه اجتماعی	سومین شبکه اجتماعی	میانگین
تأثیرگذاران در حوزه ورزشی	21	8	6	15
تأثیرگذاران در حوزه سیاسی	17	10	4	14
تأثیرگذاران در حوزه اجتماعی	11	11	13	12
تأثیرگذاران در حوزه مد و زیبایی	16	6	5	11
تأثیرگذاران در حوزه سلامت و پزشکی	8	12	8	11
تأثیرگذاران در حوزه رژیم غذایی وآشپزی	9	11	6	7
تأثیرگذاران در حوزه دین و مذهب	6	7	9	7
تأثیرگذاران در زمینه تمرینات بدنی وورزشی	3	6	6	5
تأثیرگذاران در حوزه علم و فناوری	3	4	8	4
تأثیرگذاران در حوزه آموزشی	2.5	5	11	4
موارد دیگر	1	2	1	1
امتناع از پاسخ دادن	2	0	0	1
بدون پاسخ	0	18	23	8
مجموع	100	100	100	100

آیا جامعه عرب به افراد تأثیرگذار در شبکه های اجتماعی اعتماد دارد؟

میزان اعتماد کاربران به مطالب منتشر شده  توسط افراد تاثیرگذار در شبکه های اجتماعی

میزان تأثیر پذیری کاربران از پست های منتشر شده توسط افراد تأثیرگذار در شبکه های اجتماعی

%  افکار عمومی  جامعه عرب، اتفاق نظردارند که شبکه های اجتماعی به خطری برای کودکان و نوجوانان تبدیل شده است، اما در این نظر سنجی 12 درصد هم با این موضوع موافق نیستند.

همچنین 88 درصد از پاسخ دهندگان موافق هستند که استفاده از شبکه های اجتماعی بدون کنترل والدین می تواند کودکان و نوجوانان را در معرض خطر قرار دهد جالب است که اکثر جوامع در این خصوص اتفاق نظر دارند، بجز مراکش با  27 درصد و پس از آن کویت با 23 درصد .

89 درصد از پاسخ دهندگان موافق هستند که والدین باید ازاستفاده کودکان و نوجوانان از شبکه های اجتماعی نظارت داشته باشند، در حالی که 10 درصد نیز مخالف این موضوع هستند. همچنین بیش از سه چهارم پاسخ دهندگان در هر یک از جوامع نیاز به نظارت و کنترل  بر کودکان و نوجوانان از استفاده از شبکه اجتماعی را الزامی می دانند.

تا چه میزان با جمله زیر موافق یا مخالف هستید: ایا شبکه های اجتماعی برای کودکان و نوجوانان خطرناک شده است؟

تا چه میزان با جمله زیر موافق یا مخالف هستید:

استفاده کنترل نشده از شبکه های اجتماعی می تواند کودکان و نوجوانان را در معرض خطر قرار دهد؟

منابع :

https://www.dohainstitute.org/ar/Lists/ACRPS-PDFDocumentLibrary/arab-index-2022-full-report-ar.pdf

ترجمه و تنظیم :

اداره توسعه فرهنگی کشورهای عربی غرب آسیا و شمال آفریقا

بهمن ماه 1401